Ga naar de inhoud
Terug naar beroepsuitoefening

Euthanasie bij psychisch lijden

Sinds de invoering van de euthanasiewet (2002) is euthanasie bij patiënten met psychische aandoeningen mogelijk, mits aan strikte zorgvuldigheidseisen wordt voldaan. Euthanasie bij psychisch lijden is een complex en gevoelig onderwerp. Onder psychiaters, patiënten en naasten bestaan verschillende perspectieven hierop. Dit dossier biedt inzicht in wetgeving, praktijkdilemma’s en actuele ontwikkelingen. 

Wetgeving, euthanasiecode en richtlijn 

Met de invoering van de Wet Toetsing Levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding (WTL) in 2002 is euthanasie op basis van een psychische aandoening mogelijk mits de zorgvuldigheidseisen worden nageleefd. De euthanasiecode van de Regionale Toetsingscommissies Euthanasie (RTE) geeft inzicht in de wijze waarop de wettelijke zorgvuldigheidseisen door de RTE worden uitgelegd en getoetst. De NVvP heeft in 2018 een herziening van de richtlijn ‘Levensbeëindiging op verzoek bij patiënten met een psychische stoornis’ gepubliceerd. Deze richtlijn schetst een zorgvuldige en bruikbare procedure die aansluit bij de ethische normen van de beroepsgroep en helpt psychiaters om complexe vraagstukken rondom euthanasie te benaderen.    

Aantal verleende euthanasieën op basis van een psychische aandoening 
Het totaal aantal verleende euthanasieën in Nederland is geleidelijk toegenomen tot 9.068 in 2023. In het afgelopen decennium is het aantal verleende euthanasieën op basis van een psychische aandoening geleidelijk toegenomen tot 138 in 2023. Hoewel dit een gering aantal is in vergelijking met het totaal (1.5%), betrof het in 2023 een stijging van 20% ten opzichte van 2022.  

Euthanasie kan worden overwogen wanneer een euthanasieverzoek bij een patiënt met een psychische aandoening aan de zorgvuldigheidscriteria van de wet voldoet. Er moet sprake zijn van wilsbekwaamheid terzake en uitzichtloos en ondraaglijk lijden zonder redelijke behandelopties waarbij de patiënt in voldoende mate is voorgelicht over de diagnose, (gebrek aan) behandelopties en prognose.​

Een onafhankelijke psychiater beoordeelt de wilsbekwaamheid ter zake van de patiënt. Deze beoordeling vindt plaats binnen de second opinion van een euthanasietraject. De beoordeling van de wilsbekwaamheid ter zake kan ook gedaan worden door een SCEN-arts die tevens psychiater is.

Wanneer een patiënt met een psychische aandoening een euthanasieverzoek heeft worden eerst achtergronden van de doodswens geëxploreerd. Vervolgens worden bij voorkeur binnen de behandelrelatie door de psychiater beoordeeld of het euthanasieverzoek aan de zorgvuldigheidscriteria voldoet. Vroeg in het traject wordt conform de richtlijn van de NVvP een second opinion aangevraagd bij een onafhankelijk psychiater om de wilsbekwaamheid ter zake te beoordelen en te onderzoeken of de diagnostiek passend is en er resterende behandelopties zijn. Indien de beoogd uitvoerend arts tot oordeel is gekomen dat er sprake is van een vrijwillig weloverwogen euthanasieverzoek en ondraaglijk en uitzichtloos lijden waarbij er geen redelijke alternatieven zijn om het ondraaglijk lijden te verminderen, wordt een SCEN-arts gevraagd om te zorgvuldigheidscriteria te toetsen. Als dat het geval is kan de euthanasie worden uitgevoerd. Volgens de richtlijn van de NVvP zijn in het gehele traject altijd twee psychiaters betrokken.

Er zijn verschillende redenen waarom een euthanasieverzoek op psychische grondslag complex is. Een dergelijk euthanasieverzoek vraagt om grote behoedzaamheid en zorgvuldigheid. Allereerst moet onderzocht worden of de doodswens of het euthanasieverzoek vanuit de psychiatrische aandoening zelf ontstaat of dat het een rationele doodwens betreft. De differentiatie tussen persisterende suïcidaliteit en het euthanasieverzoek vraagt om uitgebreide aandacht. De wilsbekwaamheid ter zake en de beoordeling van de medische uitzichtloosheid met eventuele redelijke resterende alternatieven kan complex zijn. Tot slot overlijden mensen met een psychiatrische aandoening in het algemeen niet vaak een de aandoening zelf hetgeen de beoordeling van het euthanasieverzoek complexer maakt dat wanneer het euthanasieverzoek op basis van een ernstige ongeneeslijke aandoening zoals kanker wordt gedaan. Daarnaast is een complicerende factor dat er sprake kan zijn/ is van ‘doctor’s delay’ omdat psychiaters het zo’n complex onderwerp vinden. 

Belang van de dialoog   

De beoordeling van een euthanasieverzoek bij ondraaglijk lijden vanuit een psychiatrische aandoening is complex. Een dergelijk euthanasietraject heeft een aanzienlijke impact op patiënten, naasten en zorgprofessionals in de ggz, waaronder psychiaters. Het is essentieel dat psychiaters goed op de hoogte zijn van de wetgeving, de richtlijn en de euthanasiecode. En dat psychiaters zich bewust zijn waar ze staan in het thema euthanasie, de dood en ondraaglijk lijden. 

Euthanasie op basis van een psychische aandoening leidt geregeld tot discussie binnen de beroepsgroep, onder andere betrokkenen en in de maatschappij. Het is belangrijk om de dialoog te voeren en zorgen omtrent ontwikkelingen serieus te nemen, waarbij met respect naar de verschillende perspectieven wordt geluisterd. 

Wat doet de NVvP voor psychiaters op dit gebied?  

Actueel

Het laatste nieuws

Voortgang euthanasie-discours

Nieuws –

Het afgelopen jaar heeft euthanasie bij mensen met een psychische stoornis veel aandacht gekregen, zowel binnen de beroepsgroep als in…

Update dossier Euthanasie

Nieuws –

Het dossier euthanasie blijft een belangrijk en gevoelig onderwerp binnen de NVvP. Omdat we regelmatig vragen ontvangen over de verdeling…

Update euthanasie dossier

Nieuws –

Eerder is gecommuniceerd dat we achter de schermen in gesprek zijn met twee van de briefschrijvers die een brief aan…

Update Euthanasie bij psychisch lijden

Nieuws –

Euthanasie bij psychisch lijden is een onderwerp wat momenteel bij veel leden leeft. Op het bureau ontvangen we regelmatig vragen…

Nieuwsoverzicht

Uitgelicht

Kennisbank

Themanummer Euthanasie – Tijdschrift De Psychiater 

Publicatie

Exclusief voor leden

Speciale uitgave van het tijdschrift De Psychiater rond het thema euthanasie, juni 2024. Met onder andere:

Kennisbank overzicht

Betrokken organisaties en relevante informatie 

Contact 

Voor algemene vragen over euthanasie bij psychische lijden kun je contact opnemen met NVvP beleidsadviseur Dianne van der Graaf, via d.vandergraaf@psychiatrie.nl.